„Suwalszczyzna – pejzaż i pamięć” to wystawa czasowa Muzeum Powstania Wielkopolskiego 1918-1919, której kuratorem i autorką jest Anna Adamska. Ekspozycja była dostępna dla zwiedzających od 17 maja do końca 2018 roku.
Wystawa o tematyce niepodległościowej, od strony formalnej ma w zamierzeniu charakter historyczno-artystyczny. Odnosi się do nieznanej szerzej historii regionu północno-wschodniego, a konkretnie okresu I wojny światowej, rodzącej się na tych terenach państwowości polskiej i okoliczności, które powrót do Macierzy komplikowały. Jednym z istotnych zadań ekspozycji będzie zaakcentowanie wątków wielkopolskich w złożonej historii pogranicza polsko-litewskiego, która jak się okazuje, była również udziałem Wielkopolan. Suwalszczyzna kojarzy się obecnie z odległą krainą o malowniczym krajobrazie i surowym klimacie, sławnych swą urodą rzekach i jeziorach, i ludziach mówiących z charakterystycznym wschodnim zaśpiewem. Lecz niewielu turystów odwiedzających ten zakątek domyśla się, że w lasach ciągle są widoczne pierwszowojenne okopy, liczne gaje wieńczące okazałe pagórki kryją groby żołnierzy carskiej i pruskiej armii, a nad Wigrami znaleźli miejsce wiecznego spoczynku żołnierze 16 Pułku Ułanów Wielkopolskich, polegli w polsko-litewskich walkach we wrześniu 1920 roku.
Artystyczną oś narracyjną wystawy stanowić będą fotogramy pejzażu, będące jednocześnie wiodącą częścią struktury organizującej przestrzeń. Zamierzeniem ekspozycyjnym jest bowiem poprowadzenie widza drogą od krajobrazu ku, kryjącym się pod jego umowną warstwą, przedstawieniom wątków historycznych. Dzięki wyjątkowym fotografiom artystów z Suwalskiej Grupy Twórczej, zamierzamy pokazać magnetyczną naturę pejzażu, jego nostalgiczny urok, refleksyjność i tajemnicę – piękno, które skrywa w sobie również dramat, cierpienie, złożone racje i tragiczne wybory, żyjące w pamięci tamtejszych mieszkańców po dziś dzień.
Zorganizowany według porządku chronologicznego materiał historyczny, zostanie podzielony na tematyczne pola:
- Ślady Wielkiej Wojny („tamta wojna”) – nieznane Wielkopolanom doświadczenie przemieszczania się frontów i trzech okupacji, słynna suwalska zima i bitwa w Puszczy Augustowskiej (luty 1915 roku); Wielkopolanie w armii pruskiej, którzy stanęli naprzeciw rodaków wcielonych do wojska carskiego.
- Ku Niepodległej – działalność organizacji i stowarzyszeń niepodległościowych, zabiegi dyplomatyczne na rzecz przyłączenia Suwalszczyzny do odradzającego się Państwa Polskiego, trudne relacje polsko-litewskie.
- Poznański Batalion Śmierci – wielkopolska załoga na straży linii demarkacyjnej między odradzającą się Polską a Litwą w 1919 roku.
- Powstanie Sejneńskie – zbrojne wystąpienie Polskiej Organizacji Wojkowej przeciw litewskiej administracji na Sejneńszczyźnie (23-28.08.1919 roku) – jedno z niewielu zwycięskich powstań w naszej historii.
- Mogiły Wielkopolan nad Wigrami – udział 16 Pułku Ułanów Wielkopolskich w walkach z wojskami litewskimi we wrześniu 1920 roku
Zwiedzający udaje się na wędrówkę wiodącą ścieżkami wyznaczonymi przez dwie poetyki artystów z Suwalskiej Grupy Twórczej. Pierwszy z nich, p. Henryk Milewski, jest Suwalczaninem, wychowanym i mieszkającym wśród krajobrazu, którego twórczej interpretacji dokonuje przy pomocy obiektywu. Natomiast Krzysztof Mierzejewski jest przybyszem z Warszawy i prezentuje tym samym fotograficzną wizję Suwalszczyzny człowieka z zewnątrz.
Ekspozycja została wzbogacona o dokumenty, prasę, rękopisy, pamiątki z epoki i militaria, odwołujące się do wydarzeń, które „napotka” na swej drodze widz.
